Prawa i obowiązki pracownika w zakresie BHP

Jakie prawa i obowiązki ma pracownik w zakresie BHP?

Jego podstawowym obowiązkiem (określony w art. 211 kp) jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szczególnie musi:

• znać przepisy oraz zasady BHP, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
• wykonywać swoją pracę w sposób, który jest zgodny z przepisami oraz zasadami BHP, a także stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi oraz sprzętu, a także o porządek i ład w miejscu pracy;
• stosować środki ochrony zbiorowej oraz używać przydzielonych mu środków ochrony indywidualnej, a także odzieży i obuwia roboczego, z godnie z ich przeznaczeniem;
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zleconym badaniom lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich;
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego, gdy zauważy w zakładzie pracy wypadek lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników i inne osoby, które znajdują się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących BHP.

Obowiązki, które są wyszczególnione w art. 211 kp w zakresie określonym przez pracodawcę lub podmiot, który organizuje pracę ciążą również na osobach fizycznych, które wykonują pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub miejscu, które zostało wyznaczone przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę oraz na osobach, które prowadzą na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot, który organizuje pracę tym osobom (art. 3041 kp).

Sankcje grożące pracownikowi za nieprzestrzeganie przepisów BHP

Pracownik podlega tzw. odpowiedzialności porządkowej i jeżeli nie przestrzega przepisów BHP i przeciwpożarowych, to pracodawca ma prawo zastosować w stosunku do niego karę porządkową (np. np. upomnienie lub naganę) lub nałożyć karę pieniężną.

Karę pieniężną pracodawca może nałożyć na pracownika w przypadku, gdy ten opuści pracę bez usprawiedliwienia, stawi się w pracy w stanie nietrzeźwym lub będzie spożywał alkohol w czasie pracy.

Uwaga! Tryb nakładania kar, tryb odwoławczy, zatarcie kary określają art. 109-112 kp.

Obowiązki w zakresie BHP osób kierujących pracownikami

Osoby, które kierują pracownikami oprócz tego, że ciążą na nich obowiązki pracownika ustalone w art. 211 kp. Mają także obowiązek (art. 212 kp):
organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami BHP;

• dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
• organizować, przygotowywać i prowadzić pracę z uwzględnieniem zabezpieczenia pracowników przez wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi oraz innymi chorobami, które związane są z warunkami środowiska pracy;
• dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy oraz wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
• egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad BHP;
• zapewniać wykonanie zaleceń lekarza, który sprawuje opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Jeżeli osoba, która kieruje pracownikami nie wypełni swoich obowiązków (określone w art. 211 kp), to podlega odpowiedzialności porządkowej, a pracodawca ma prawo wobec niej zastosować jedną z kar, które przewiduje art. 108 kp.

Osoba, która kieruje pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, w przypadku nieprzestrzegania przepisów, które określa art. 212 kp, podlega również odpowiedzialności wykroczeniowej z art. 283 kp. W szczególnych przypadkach, gdy naruszenie przepisów BHP nosi znamię przestępstwa osoba, która kieruje pracownikami może podlegać odpowiedzialności karnej (art. 220 i 221 Kodeksu karnego Dz. U. z 1997 r., nr 88, poz. 553).

Prawa pracownika w zakresie BHP

Na podstawie art. 210 kp pracownik ma prawo:

• powstrzymywać się od wykonywania pracy w sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHPi stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika lub gdy wykonywana praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. O fakcie powstrzymania się od pracy pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego;
• oddalić się z miejsca zagrożenia w sytuacji, kiedy pomimo powstrzymania się od pracy, zagrożenie nadal istnieje. Oczywiście powiadamia o tym fakcie przełożonego. 

Uwaga! Przepis art. 210 kp nie dotyczy pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

Za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w ww. przypadkach pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Uwaga! Nie każde naruszenie przepisów bhp stanowi uzasadnienie powstrzymania się od pracy. Możliwe jest to wyłącznie w okolicznościach wskazanych wyżej.

Pracownikowi ma także prawo po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania swoje pracy, która wymaga szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Uwaga! Przepisy Kodeksu pracy nie wymagają, by stan niedyspozycji psychofizycznej pracownika potwierdzony był badaniami lekarskimi. Pracownik w przypadku takiej niedyspozycji nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za pracę.

Pracodawca ma prawo odmówić pracownikowi zgody na powstrzymanie się od wykonywania pracy ze względu na złą sprawność psychofizyczną. Ale musi pamiętać o tym, ze poniesie wszystkie konsekwencje tej decyzji.