Dziedziczenie - czym jest oraz zasady dziedziczenia

Czym jest dziedziczenie i jego zasady

Co to jest dziedziczenie i jak się dziedziczy? 

W polskim systemie prawnym dziedziczenie może odbywać się w dwóch systemach dziedziczenia. 

Pierwszy system to dziedziczenie ustawowe, a drugi to dziedziczenie testamentowe. 

Dziedziczenie ustawowe, to najbardziej typowy (standardowy) sposób dziedziczenia (nabycia praw do spadku). Rzadziej spotykane, ale również wykorzystywane jest dziedziczenie testamentowe.

Dziedziczenie ustawowe

Jeżeli chodzi o dziedziczenie z ustawy, to polega to na tym, że ustawodawca dał prawa pewnej grupie osób, która jest bliska (blisko związana) ze spadkodawcą ma prawo do odziedziczenia po nim majątku. Warunkiem jest tutaj niesporządzenie przez spadkodawcę testamentu, a więc spadkodawca nie rozporządził  swoim majątkiem na wypadek śmierci. 

Najczęściej spotykaną sytuacją jest dziedziczenie przez małżonka i dzieci spadkodawcy. Ustawodawca przewidział w takiej sytuacji  dziedziczenie przez te osoby w częściach równych. Jest tutaj jedno zastrzeżenie -  małżonek spadkodawcy nie może odziedziczyć mniej niż 1/4 majątku spadkodawcy.

Przykład:  

W sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił po sobie małżonka i trojkę dzieci, to wtedy wszyscy dziedziczą w częściach równych, a gdy zostawił małżonka i czwórkę dzieci, to małżonek odziedziczy 1/4 spadku, a dzieci po 3/16 spadku. 

Podobnie będzie to wyglądało, gdy dzieci będzie więcej.

Warto pamiętać o tym, że w skład spadku wchodzi zwykle 1/2 majątku małżeńskiego. Dzieje się tak dlatego, że z chwilą śmierci jednego z małżonków, ustaje małżeńska wspólnota majątkowa, a więc te ułamki należałoby podzielić jeszcze przez 1/2, aby precyzyjnie określić udziały spadkobierców w jakimś konkretnym majątku.

Ustawodawca zawsze faworyzuje dzieci. Ich istnienie zawsze wyłącza innych spadkobierców, poza małżonkiem spadkodawcy. 

Jeżeli zmarły spadkodawca nie pozostawił po sobie dzieci, to prawo dziedziczenia przechodzi na inne osoby. Mogą to być: rodzice, rodzeństwo i w pewnych sytuacjach dziadkowie.

Dziedziczenie testamentowe

Jeżeli chodzi o dziedziczenie z testamentu, to polega to na tym, że spadkodawca może mocą własnej decyzji (własnej woli) rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Jest to rozporządzenie testamentowe i jego podstawą jest dokument, który nazywa się testament.

Należy pamiętać o tym, że polskie prawo zezwala na rozporządzenie jednemu testatorowi w jednym dokumencie. Nie można sporządzać testamentów wspólnych, a wiec małżonkowie muszą sporządzić dwa osobne testamenty. Nie może to być jeden wspólny testament.

Spadkodawca ma prawo rozporządzić całym swoim majątkiem lub jego częścią. Może powołać spadkobierców do całości swojego spadku, do części spadku. Ma także prawo dokonać tzw. zapisu.

Polega on na tym, że spadkodawca może zadecydować, że pewna część (jakiś składnik majątku) przypadnie pewnej określonej osobie, która nie będzie potem spadkobiercą po tym zmarłym.

Stwierdzenie prawa do spadku

Prawo do spadku może stwierdzić na dwa sposoby.

Pierwszym jest stwierdzenie nabycia spadku. Ten sposób stosuje się od lat w polskim systemie prawnym. Dokonuje go sąd rejonowy, który jest właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. 

Wnioskujący spadkobierca musi sporządzić pisemny wniosek. W postępowaniu uczestniczą wszyscy spadkobiercy (także potencjalni spadkobiercy). Do wniosku należy dołączyć odpisy aktu zgonu i inne odpisy stanu cywilnego ( odpis aktu urodzenia, odpis aktu małżeństwa, które wykażą legitymacje tych osób do udziału w postępowaniu).

Sąd w toku tego postępowania może dokonać otwarcia testamentu (gdy spadkodawca go po sobie zostawił), a więc odczytać (ogłosić) ten testament. 

Postępowanie kończy się stwierdzeniem, które jednoznacznie wskazuje kto będzie po danym spadkodawcy dziedziczył i w jakich częściach.

Koszt postępowania to 50 zł.

Drugim sposobem jest tzw. poświadczenie dziedziczenia. Dokonuje go notariusz. Poświadczenie dziedziczenia, które dokonane jest u notariusza może dotyczyć zarówno dziedziczenie z ustawy oraz dziedziczenia z testamentu.

Notariusz będzie wymagał podobnych dokumentów, jak przy postępowaniu sądowym. Zostanie przez niego sporządzony protokół dziedziczenia.

Opłata notarialna za sporządzenie poświadczenia dziedziczenia są podobne do opłat sądowych.

Podstawowa opłata za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia wynosi 50 zł.